• • €,«*
'• ;
' -V -
Ж %І2'*^ £
": ^р-- '
ІШЪ
•** :
ііг-- Ш
f^ii
Стр.1
ДНЕ
ипт ш mm
(ОСАДА ПСКОВА)
и
ОТНОСЯЩЩЯ ГЛАВЙНМЪ ОІІРАЗОМЪ П ШЛЮЧЕф ЗЛЦОЛЬСКАГО МИРА.
ДІШІОМТИЖШ ПІРМИШ
lEIlflfl
.-ч^
ТОГО ВРЕМЕИИ,
(1581-158 2 г.)
^
^
П 3 Д A Л Ъ
ПО ПОРУЧЕНПО ИМПЕРАТОРСКОЙ АКАДЕМШ НАУК
М. Кояловичъ,
тг\
/
V
З43.«с
л
САНКТПЕТЕРБУРГЪ.
I
А. Вазупова, въ 0. п. Б.
U. Глазунова.
Я. А. йеакова,
ПРОДАКТСЯ У КОММИССІОНКРОВЪ ИМПЕРАТОРСКОИ ДКАДЕМІИ НАУКЪ:
Еггерса и Кимп., въ С. П. В.
. .1. Б.
С. П. Б.
ЭііФ)ііі,іжянца и КоміЬі в ъ
І&
Г. ІІІиііцдорФа, пъ С. П. Б.
Н, Киммеля, въ Риг .
ТИФЛИС .
Ц мп 8 р. Жі коп. сер.
Стр.2
Напечатано no распоряженію ИМПЕРАТОРСКОЙ Академіи Наукъ. Санктпетербургъ,
25 сентйбря 1867 года.
Непрем нный Секретарь, Академикъ К.Веселовскіп.
2007231636
ТИІЮГРЛФІЯ ИМПЕРАТОРСКОЙ АКАДЕМІИ НАУКЪ.
(В. О., 9 JHH., № 12.)
Стр.3
ПРЕДИСЛОВІЕ.
Диевиикъ посл дняго иохода Баторія на Россію съ диплоыатическою
переішскою того времени соетавляетъ часть сборника
ИМПЕРАТОРСКОЙ Публичной Библіотеки, (писаннаго въ
листъ, тремя иочерками, не позже XVII стол тія; безъ начала
и безъ коица). Диевникъ начинается съ 116 листа сборшша и
шісаыъ въ <і>орм писемъ, которыя въ рзг
коііііси озаглавливаются
такъ: «письмо къ маршалу королевства (Андрею Опалинскому)
• отъ одного изъ его друзей» или: «письмо къ маршалу
королевства отъ одного изъ его друзей при двор ». Диевникъ
начинается съ Іюля и продолжается до 31 Декабря 1581 г.
Авторъ писалъ его во время самаго похода и осады Пскова и посылалъ
Андрею Опалинскому no частямъ, ирилагая разныя письма
и документы, которые считалъ почему-либо важными и которые
в-ь рукописи сначала разм щены въ самомъ дневник , a no окончаніи
его сл дуютъ непрерывно до конца сборника.
Объ автор этого дневника въ рукошюи находятся сл дующія
св д нія:
Авторъ былъ иладшимъ секретаремъ королевской канцеляріи,
какъ это можно вид ть изъ его разсказа о своеыъ положеніи (стр.
17; слич. стр. 14—15) и былъ священникомъ, какъ это видно
изъ того, что въ одиомъ м ст (стр. 43) онъ говоритъ: «мы священники»...
*
Стр.4
IV
Кто именно изъ числа ашдшпхъ секретарей королевской канцеляріп
шісалъ д.чя маршала королевства. Андрея Опалинскаго
дневникъ посл дняго похода Баторія на Россію, это можно иі>івестн
изъ сличенія сл дующихъ м сть издаваемой рукописи:
Подъ 19 числомъ Декабря 1581 г. (стр. 172—173) авторъ говорптъ,
что Замойскій послалъ къ Польскш іъ комиссарамъ
въ Запольскій- Ямъ условія иира черезъ брата автора, а въ
письм Замойскаго къ комиссарамъ отъ 22 Декабря 1581 года
(стр. 439) говорится, что этп условія долженъ былъ привести
пмъ Отащиславъ Пётровскій, братъ еекретаря. Накоиецъ. въ
рукописи находится письмо къ Поссевину Іоанна Штровскаго
(,Дя 291, стр. 691), который, какъ видпо, былъ секретаремъ
прп королевскои канцеляріи, потому что получилъ отъ Поссевпна
поручсміе переслать его письмо къ легату ііаііі>і — еиископу
Массаненскому (Альберту Болоньету). Этотъ-то Тоалтъ
Пёп ровскій, по всей в роятности, и ііисаіъ для Андрея Опалинскаго
дневникъ посл дняго похода Баторія па Россію и
собиралъ для псго разныя письма того времеии.
Кром ыаііечатаиныхъ пами—дневника посл дняго похода Баторія
иодъ Пскоиъ ІІ дипломатической переписки, касающейся
Россіи, въ сборник находятся еще сл дующіе памятники. Оиъ
начинается отрывкомъ привилегіл Польскаго короля Баторія г.
Риг отъ 22 Января 1581 г. За этой иривелегіеи сл дуютъ:
1. Дневникъ Польскаго сейма 1581 г., бывшаго въ Варшав
, иа которомъ р шено продолжать войиу еъ Іоанномъ и назначсны
средства на это, л. 8 — 82.
2. Дипломатическіе акты и пиСьма: по д ламъ королевы Аниы(л.
83); no сношеніямъ Польскаго правительства съ магистромъ
Готгардомъ Кетлеромъ(л. 90),съ Померанскими князьями [оанномъ
п Фридрихомъ (л. 91), еъ Магнусомъ (л. 92). съ Англійской королевой
(л. 93), съ Ганзейскими городами (93); по д ламъ Краковской
архіепископіи (л. 95), Цистеріянскаго ордена въ Польш
(.і. 99) и Солеіовскаго аббатства (107). Зат мъ сл дуютъ издаваемые
нами — Дневникъ и Дипломатическая Переписка.
Стр.5
— 416 —
ne sanguine populi sui ac subdilorum Vestrae Maiestatis fuso, Turcae so
ad Mosclioviam Poloniamque capiendam facile insinuarent; viginti annis
non expugnaturam Vestram Majostalem arces, quas petil, si singulis copiis
obeal suis; vidisse Majestatem Vestram aliam in ligneis arcibus, et ubi
non essent homines fortes, aut autoritate praesentes, aliam in Plescovia,
et eiusmodi civitatibus e.xpugnandis rationem esse; Plescoviae ad quindecim
annos esse cibum et commcalum; habere Vestram Majestatem exercitum,
ex variis nationibus conflalum, qui cum slipendio, non voluntarie
serviat, Reipublicae istius iam esse exhaustum aerarium; quod ubi prorsus
exhaustum sit, scire Magnum Ducem, quam facile illi esset victorias suas
cumulare, nisi mallet fundendo sanguini parcere; ad extremum, rogare
me, ut aequus velim esse judex; ac si cui rei pertinacius inhaeserint, eos
ut dimoveam, paratos ad omnia, quae aequissima sint, dum Vestra Majestas
aequitate contentus sit, utque Moscho reliqua sint, quibus amicitiam
cum principibus christianis foveat. Respondi — auctorem me illis esse, ne
quid de Livonia ab origine mundi (dicitur); Livoniam catholicam fuisse, ac
proinde ad principes catholicos semper attinuisse, ubi haeresibus discerpta
est, discerpi item iustissimo Dei judicio, ut nemo hactenus gloriari potuorit,
eam se totam obtinuisse; obtenturum cum denique totam, cui in oculis Dei
cordi sit, illam serio ad avitam fidem redigere; Magnum Ducem, rationes
omnes mihi suas scripto, penitioresque formulas ex regestris deprompsisse,
quibus putabat summum in ea ius esse, sed revera vix solidi aliquid
comperiri, quod validis rationibus Majestas Vestra non evicerit; quod
apraelio abstineat, ut sanguini parcatur,—id esse pium, sed secus Polonos
eam abstinentiam interpretari, tot enim Moscis caesis, superioribus annis,
arcibusque et captivis in Vestrae Majestatis manus redactis, non restare
Magno Duci, quibus vel exercitum audeat credere, vel adeo justum exercilum
possit conscribere. Livoniam vero difficilem expugnatu non videri;
cum Sveciae rex, dux magnus vel unus, nescio, quis Biringus arces illas
quotidie capiat. Quod si Vestra Majestas Pleschoviam caperet (quam revera
generali irruptione non tentaverit quidem adhuc) futuram denique difficillimam
omnem pacis tractationem. Ligneas, quas dicerent arces esse ceptas,
eiusmodi fuisse plerasque, ut fortissime dimicaverint Mosci milites; nee
vero (ut dicebant) confederent, sed vel in mediis flaramis, ad extremum
Стр.1
— 417 —
flsjjue spiritum-, illas tuerentur. Quod Pleschoviae tanlus esset commeatus —
aliud Pleschovlenses ipsos effari; quod variarum nationum exercitum Vestra
Maiestas comparaverit — id sludio fecisse, ut regni sui vires semper integras
servaret, Polonicum autem equitalum ac Litvanum, cum in Moschovia
aestatem et hiemem ex hoslico vivat, relinquere uberiores et intactos agros
suos; sicque nihil roboris ex hoc bcllo reipublicae Polonieae decedere.
Quod aerarium exhauriatur—id lota re perpensa secus acciderc; quod enim
in otio Poloni nobiles in convivia vinumque expendunt, id libentius, utiliusque,
propagandis reipublicae terminis, velle eos impendere, cum etiam qui
in alia ilia sumptus fiunt, in mercatorum cedunt utililatem, qui vero in ipsos
milites vel externos, vel Polonos ac Lithuanos fiunt, hi pecuniam ipsam in
propriain domum et reipublicae ipsius usum convertant. Quod de meo
judicio requirunt, si liberrimus essem judex, facilius rem confici posse;
sed quando Vestra Maiestas victorem in hostico habet exercitum, nolitque
reliquias serendi belli remanere, nescium me, quantum efficere mihi liceat
propter ea, quae fortassis aliis quibusdam in rebus autoritate pontiflcis
maximi complanari poterunt; hoc unum scire, me neutri parti, nisi quam
optimam esse intellexero, (si meo judicio standum sit), adiudicaturum. Denique
— Magnum Ducem per suos legates Livoniam promisisse, quam si
serio promittebat, cur promissum non praestat? At nisi serio, sed arte ad
tempus eximendum pollicebatur, ne mirentur, si Dcus, quae sincere non
aguntur, ea sincera justitia corrigal. — Ilic nocturni huius colloquii exitus
fuit: miranlibus legatis in rationum istarum angnstias sic sese coniectos,
ut revera vix responderent. Itaerea, cum midia nox appeteret, legati Vestrae
Maiestalis mihi scripserunt, num velim, ut buc ad nos duobus milliaribus a
Zapolscia venirent, cupere se ordiri hodie tractationem pacis. Qui litteras
mihi attulerunt, dixere in campo (si procedamus) utrisque legatis esse hoc
tempore manendum. Quid ipsis legatis responderim, quos hoc de luculo
expecto, cognoscet (Regia Majestas) ex schedae meae exemplo, quam ad
ipsos ea ipsa huius noctis hora, misi. Reliquum quod agemus, accurate
ac sigillalim Vestrae Maieslati signilicabo, sperans et earn mihi sensum
animi sui exposituram, si quid erit aliud mihi in Moschovia tentandum,
cum illuc, Deo dante, rediero. Caeterum, obsecro Vestram Maiestatem, lit
cum omnes rationes perquiro, quibus tantum negotium perquiri possit, ita
27
Стр.2
— 418 —
ut Vestra Maiestas reliquas perquirat, quibus in ipsum, qui est pax nostra!
Christus inluatur; ut nisi prorsus omnia consequi possit, se lamen plurimum
consequulum fuisse, tam difficili tempore cogilet, si, magna parte
rerum, quas vellet, sine sanguine obtenta, iam exercitui, dignitati reipublicae
sanguinique Christiano, ut Christianus Rex, consulat. lesus Vestrae
Maiestatem suis sanctissimis donis et ad sui gloriam diutissime incolumem
servet. Ex pago Kiwerowa horca, prope Paderovilium uno miliari, die 13
Decembris 1581. S. Regiae Maiestatis Vestrae perpetuus ac fielelis in
Christo servitor, Antonius Possevinus.
119.
L1TTERAE EJUSDEM AD MAGNIFICUM DOMINUM
CANCELLAR1UM.
Magnifice Domine, in Christo plurimum honorande! Quae, antequam omnes
una legati convenere, meeum iterum egere, cognoscet Vestra Dominatio Magnifica
ex iis litleris, quas huic adjunctas fascicule, mitto serenissimo regi. Quae
vero postea fuit, hoc biduo inter legates, me praesente, consecuta, ea pertinent
ad duo capita, quorum alteram spectabat ad plenipotentiam utriusque
iegationis, alteram ad ea, quae utriusque partis legati hodie proposuerunt.
Plenipotentia Moschorum simplicissima visa est, ac prae regia satis infirma,
ne dicam, suspitionis plena; haec enim verba continet: «Misisse Magnum
Ducem legates ad conventum, pacis statuendae gratia; cum legatis regiis
in conventu loqui et illas res esse Magni Ducis». Auctor fui, ut quas regi
mihique per Rolcinum Magnus Dux litteras scripserat, eae ipsis perlegerentur,
quibus signiflcabat: «legates mitti, plenissima cum potestate, ad omnia
transigenda». Conflcienda-ne? Ubircs diu disceptata est, regiique legati haererent,
quod super infirmo fundamento tractatio haec pacis nee niti, nee
extrui debebat, dixi—restare duo, quaeessent facienda: turn, ut coram me
de tota re protestarentur; tum, ut mihi utraque pars legatorum exempla
suarum plenipotentiarum traderet. Noctem insequentem, re Deo commendanda
et consultanda, denique legatis Mosci interrogandis accuratius, num
alteram aliquam solidiorem plenipotentiam haberent, me insumpturum; quod
Стр.3
— 419 —
ubi factum est, praesentibusqne regiis legatis, singillatim unumquemque
Moscorum legatorum quaererem: num semper huiusmodi patentes solilae
sint, a Magno Duce tradi, idque vellent iurejurando affirmare? Zacharias vicenolarius,
se id faclurum, inquit, qui cum Mosci secretariae acta centum
ahnorum legerit, alias nunquam plenipolentiarum formulas se, quam istas,
legisse ostendit. Mikitha autom notarius, unus e legatis idem asseruit,
quod et postea Romanus Basilii, qui aliquando ante viginti annos ad Sigismundum
Auguslum fuerat missus, ac denique Demetrius Dux, princeps
legationis testatus est, addens: «sese ut christianos venire ad hoc negotium
integerrime conficiendum, nihil opus fore ad Magnum Ducem aliorum internunciorum
remissione; in litteris Magni Ducis ad regem et ad me seriptis
extare suae plenipotentiae cxpositionem; visuros nos, si pax conficiatur, ad
effectum omnia deduci». Ego, qui viderem multum teri temporis, nee praesentique
aliquod ipsa protestatione legatorum regiorum esse remedium, testatus
etiam ipse Moscis perpetuo dedecori hanc rem, si qua subesset caliditas,
futuram, quippe quae innotescere omnibus christianis debebat principibus,
nisi ad eam rem veniretur. Nihil enim vel induciarum, quae non
essent, ratione, vel exercitus deductione regi ex hac tractatione perire, quae
alioquin; si bonum haberet exitum, multa bona parerct; sin in irritum
caderet, ius regium esset apud omnes roboraturum. Sic regiis legatis
fatentibus, se Pontilicis Maximi autoritate, meoque consilio sic moveri, ut
tamen vellent, antequam ab hac tractatione discederemus, certo sibi, quae
de plenipotentia Mosci pollicebantur, in rem conferri. Ad alteram, de quo
dixi, caput ventum est. Id fuit de Livonia tota petenda, de arcibus, superioribus
annis caplis, de rege Sveciae Serenissimo inter condiliones pacis
admittendo; quae cum prudenter D. palatinus Braslaviensis ac cum dignitate
proposuisset, multaque ultro citroque dicta fuissent, Moscis praesertim
urgontibus, neque se posse tota Livonia cedere, nee vero, si possent, debere
legates regies ea reticere, quae ipsi vellent contra Magno Duci reddere,
aut tradere, dies Integra his colloquiis exempta est. Cum autem legati
regii respondissent: arces, quae ad Pleschoviam quatuor pertinerent, iam
captas se tradituros, si tota Livonia cederetur, tum in eo perstare Mosci:
si regii legati dicerent: an reliquas omnes arces, a rege serenissimo superioribus
annis captas, reddere possent, se hac node cogilaturos, quid
Стр.4
— 420 —
responsuri crastina die essent. Addidi ipse: Serenissimum Regem non parum
se adhuc tradilurura, qui Pleschoviam et Novogardium non sine magna
spe earum potiendi liber esset relicfurus, qui una cum Pleschoviensibus
arcibus triginta milliaria germanica ditionis Mosci, in quam hoc anno
processum erat, ab exercitu regio, finibus usque pene Pleschoviam propagalis,
exercitus si deduceretur, restiturus esset. In qua ubere regione,
si cosacis varia loca distribueret, eorumque quasi coloniis deduclis, varias
arces excitandas traderet, ab iis perpetuo omnem interiorem Mosci ditionem
turbatum iri. At ut Vielicolucum, Vielisia et aliae arces traderentur, id esse
pene plus quamipsum, quod Livoniae Moscho restat inmanibus.—Cum ergo
legali regii discederent, in diem crastinam ea lego, (meque eos orante,
ne discederent, quod ita factum opportuit) hue redituri ad me, ut liquidissime,
quid unaquaeque legatorum pars haberet in mandalis, exponeret, detinui
Mosciios apud me, re cum regiis legaUs communicata, ut aliquid certi
V. M. D. scriberem; quandoqnidem nee Mosci regiis sese volebant omnino
apperire, el regii Moscis testarentur, sibi non esse mandalum, arces ut captas
superioribus annis ulla ratione redderent; cum vero mihi dixissent Serenissimum
Regem iam Vilnae forlassis esse, Vestrae vero Magnificae Dominalioni
plenissimam esse relictam harum rerum deliberationem, scribendum
de tota re liquidius mihi ad ipsam per certum tabellarium, unumque nobilem,
quem habeo in meo comitatu, existimavi. Sciat autem me ex ipsis
Moscis, qui, regiis legatis abeuntibus, apud me horam fuerunt, haec cognovisse,
summa diffieultate, jurcque jurando meo interposito, ne scilicet alicui,
quam V. M. D. penes quem totam potestatem dixi a Rege Serenissimo
relictam fuisse, quae sequuntur, communicarem. Moschum nempo illis mandasse,
ut nulla ratione arces, superioribus annis captas, Regi Serenissimo
relinquerent; si Livonia tota esset iis cedendum, hoe est: arcibus, quae in
Mosci ditione sunt, ne Neveliam quidem se Regiae Maiestali relicturos, de
qua ego difficillimum esse dixi, ut unquam Rex ei restituendae assentiatur.
Tum vero me enixe, identidemque rogare, ut quatuor, sexne arces saltern,
ad titulum in Livonia retinendum, omnino relinqui Magno Duci procurarem,
tum enim me posse pads spem Serenissimo Regi dare, cum quo uno de
pace, (omisso autem Sveciae rege) velit agere; eidem regi suam graliam
Moschum ostensurum, si juste ac pacate secum agere volueril. Denique
Стр.5